Kapel aan de Kaak

Foto: Guus Peters, oktober 2008

Ruimtelijke context

De kapel staat in Oud-Elsloo op de kruising van de Dorpstraat, Raadhuisstraat en Kaakstraat, allemaal klinkerstraten. Een fraaie bloembak accentueert de kapel in de daarvoor geschikte jaargetijden.

Locatie

Type

Veldbrandstenen kapel met opvallende topgevel en een met leien gedekt zadeldak.

Bouwgeschiedenis

Het kapelletje dateert al van de eerste helft van de 19e eeuw. Ze herbergde vroeger een kruis uit die tijd. Dat kruis werd echter in 1968 gestolen en later vernield teruggevonden op de Slakberg. Daarna hebben verschillende beelden de kapel gesierd. In 1995 stond er bijvoorbeeld een H. Hartbeeld. Tot oktober 2008 stond er een Lourdesbeeld op het altaar. Nu hangt er een kruis. Zie verder onderstaande geschiedenis van Guus Peters.

De kapel aan de Kaak.

Op het punt waar de Dorpstraat zich splitst in de Raadhuisstraat (’t Strötje, in oorsprong de veedrift naar de Graetheide) en de Kaakstraat (in oorsprong de weg naar Catsop en Maastricht) staat een kapel. Deze kapel bevat nu een Mariabeeld, maar heeft in oorsprong een eeuwenoud kruisbeeld gehuisvest. Dit laatste werd door vandalen in de ’70 jaren op de trappen van de Slakberg kapot gegooid. Een kwalijke daad.  Het huidige Maria beeld is in bruikleen van de St. Augustinusparochie. Het kapelletje wordt onderhouden en verzorgt door Buurtvereniging “’t Dörp”.

De omgeving van de kapel heet  “Aan de Kaak”een naam die al eeuwen geleden de aanduiding was voor de huizen rond dit punt. De kaak zelf was een schandpaal die op de plaats van de kapel heeft gestaan. Tot de komst van de Fransen in 1795 is Elsloo een zelfstandig mini staatje, een vrije Rijksheerlijkheid. Dat betekent dat de kasteelheer alleen verantwoording hoefde af te leggen aan de Duitse keizer. Ook heeft de kasteelheer het recht van hoge en lage justitie, dat wil zeggen dat hij ook alle straffen kon opleggen tot de doodstraf toe. Een van de straffen die gegeven kon worden was het vastbinden aan de kaak. Aan de kaak stellen dus. Zo weten we dat aan deze paal dieven werden vastgebonden met de gestolen waar om hun nek. Dit tot hun schande.

De komst van de Fransen betekend ook het einde van de vrije Rijksheerlijkheid en dus ook aan van de lokale justitie. De gehate kaak wordt verboden en opgeruimd. De ouderdom van de kapel gaat dus niet verder terug dan de Franse overheersing. Aangezien de Fransen in eerste instantie het nieuw oprichten van wegkruizen en kapellen niet toestonden en gezien de bouwstijl, vermoeden we dat de kapel na de Franse overheersing gebouwd is (op de kadasterkaart van 1817 komt ze nog niet voor). De kapel bleef op dit punt niet alleen. In de ’20-er jaren van de vorige eeuw plaatste de gemeente Elsloo de nog bestaande waterpomp achter de kapel.    

Samenstelling: Guus Peters  Streekmuseum de Schippersbeurs, 25 oktober  2004

Het  'Wonjerkruus oet ut Dörp'

Het kruis is afkomstig uit de familie Everaers te Elsloo. Het is waarschijnlijk een kruis dat bij een begrafenis op de kist werd gelegd. Het behoorde toe aan 'opa' Chris Everaers. Na zijn sterven in 1974 (95 jaar oud) bleef het kruis aan zijn dochter Maike Everaers (Stationstraat 79). Bij de verdeling van de bezittingen na de dood van Maike, werd het kruis toebedeeld aan de zoon van haar broer Jan, Jo Eveaers, getrouwd met Marieke Vranken. Het kruis werd toen overgebracht naar hun eeuwenoude huis, Dorpstraat 31 te Elsloo. Het kruis werd toen op de eerste verdieping op de overloop aan de muur gehangen. Jo was erg gehecht aan dit erfstuk uit zijn familie. Toen de overloop een verfbeurt kreeg, werd het kruis afgepakt en op de zolder tegen de schoorsteen aan gezet. Hier bleef het kruis voor jaren staan. Op 27 november 2004 brak plotseling brand uit in de schoorsteen. Boven in de nok van het huis stak echter een balk door tot in het rookkanaal, deze raakte in brand en het vuur vond via de balk een weg naar de zolder. Binnen 3 kwartier stond de hele zolder in lichterlaaie. Alles wat zich op zolder bevond, zelfs koperen en tinnen voorwerpen werd door het vuur verteerd. Ook de plankenvloer en onderliggende balkenlaag brandden weg. Nadat de brand geblust was, kwamen er medewerkers van een firma om alles wat verbrand was te ruimen. Op een dag na de brand waren de mensen van die firma boven aan het ruimen, terwijl Jo onder in zijn ongeschonden gebleven keuken aan tafel zat. Plots kwamen alle 5 de medewerkers naar beneden naar de keuken. Ze waren lijkbleek van schrik. Bij zich droegen ze het kruis. Ze verklaarden dat ze bij het ruimen ze het kruis in de verder geheel verbrande massa voor de schoorsteen geheel ongeschonden hadden aangetroffen. Terwijl alles er omheen verbrand was. Het was het enige voorwerp van de hele zolder wat niet door het vuur verteerd was. Ze hadden allen er kippenvel van gekregen en hadden de vondst van het kruis als eng ervaren. Ze waren allen dusdanig onder de indruk dat er die dag van werken niets meer is gekomen, zij zijn toen allen naar huis gegaan. Jo heeft toen het kruis wat afgeveegd en op de schoorsteenmantel in de woonkamer gezet.  Marieke heeft later het kruis nog gepoetst. Lichte roetresten zijn toen afgepoetst. Aan het korpus kan men nog enkele scheurtjes in de armen zien die door de hitte veroorzaakt  kunnen zijn. Voor de rest is het hout van het kruis en het metalen corpus geheel ongeschonden. Vanaf de schoorsteenmantel is het kruis overgebracht op een speciaal vervaardigd groter kruis om te dienen als kruis in de kapel Aan de Kaak in de oude dorpskern van Elsloo. 

Opgetekend uit de mond van Jo Everaers en Marieke Vranken op  09/11-2008

Jo Everaers,                                                              Marieke Vranken,

Zie verder: Kapellen en Kruisen nr 41 december 2008 pag 11

Exterieur

 Foto: Guus Peters, oktober 2008

Opvallend is de topgevel met een fraai mergelstenen kruis erop en aan weerszijden een pinakel, eveneens van mergel en eindigend in een bloem. De spitsbogige opening wordt gesloten door een ijzeren hek met daarachter plexiglas als extra bescherming tegen baldadigheid. Boven de ingang is een viekante mergelsteen aangebracht met een vierpas-versiering.

Interieur

Foto: Guus Peters, oktober 2008

De wanden van het interieur zijn grotendeels wit geschilderd.  Op het altaar stond tot oktober 2008  een beeld van O.L. Vrouw van Lourdes. Sinds 12 okrober 2008 is dat beeld vervangen door een kruis (zie tekst bij Geschiedenis).

De kapel is ook beschreven in:

't Kapelke... Kapellen langs velden en wegen in Zuid-Limburg / Vera Hamers - Kempen Uitgevers, 1999. ISBN 9066571012