Foto: april 2008

Locatie

Redengevende omschrijving Rijksdienst voor de Monumentenzorg

Inleiding          

NEDERLANDS HERVORMDE KERK met KOSTERSWONING is gebouwd in 1931-1932 in de stijl van het Traditionalisme met elementen van Zakelijk Expressionisme en  Berlagiaanse invloeden naar ontwerp van architecten Jan en Theo Stuivinga uit Zeist. De kerk is gelegen aan het Tempsplein op de hoek met de Ds. Jongeneelstraat en via een gang verbonden met de naastliggende kosterswoning aan de Ds. Jongeneelstraat. Onder meer in 1974 zijn achter de kerk volumes van één bouwlaag gebouwd. De kerk en de kosterswoning zijn gerenoveerd in 1993. Er zijn voorzetramen geplaatst.   VAN BESCHERMING UITGESLOTEN zijn de volumes van één bouwlaag gelegen achter de kerk en de carport tussen kosterswoning uit 2002 en het naastliggende pand van omstreeks 1974.

Omschrijving   

Foto: november 2005

De NEDERLANDS HERVORMDE KERK heeft een kruisvormige plattegrond met vier gelijke armen gelegen onder vier hoge zadeldaken. De vierkante toren heeft eveneens een zadeldak en staat tussen twee kruisarmen. De kosterswoning heeft een rechthoekige plattegrond en is door een gang met de kerk verbonden. Beide zijn gelegen onder een zadeldak. De gevels van de kerk en de woning hebben een optrek van baksteen in Vlaams verband en een plint met rollaag. In de gevels bevinden zich rechthoekige houten vensterkozijnen met gekleurd glas-in-lood en bakstenen dorpels, en rechthoekige en spitsboogvormige houten deuren met beslag en hardstenen dorpels. De kopse gevels van de kruisarmen van de kerk en van de woning bestaan uit een bouwlaag waarboven een hoge tuitgevel met vlechtingen en ezelsrug. De kerk heeft aan weerszijden steunberen. Het dak heeft rode Hollandse pannen, bakgoten op consoles en dakkapellen met driedelig venster met glas-in-lood onder een plat dak. Op elk dakschild bevindt zich één dakkapel. De dakkapellen ter plaatse van het orgel zijn hoger en hebben een vierdelig venster.   De VOORGEVEL VAN DE KERK aan de noordzijde heeft een narthex onder drie  spitsbogen bereikbaar via vier baksteen treden. Aan weerszijden van de  narthex bevinden zich deuren. De kolommen van de bogen hebben kalkzandsteen aanzetstenen met kleine afbeeldingen in reliëf. Boven de middelste boog bevindt zich een koperen lamp. Aan weerszijden van de bogen bevindt zich een rechthoekig venster achter een hekwerk in spitsboogvormige nis. In de tuitgevel bevinden zich drie traveeën van twee, drie en twee vensters. Boven het middelste venster bevindt zich nog een smal venster.   De TOREN staat tegen de westzijde van het schip en de noordzijde van de  rechterkruisarm. Deze heeft een entree met spitboogvormige deur gelegen in een nis. Op de hoek met de rechtergevel van de toren bevindt zich een koperen lamp. In de noord- en westgevel van de toren bevindt zich over de volle hoogte een hoog smal venster. In de top zijn vier spitsboogvormige galmgaten met een uitspringende baksteen balustrade met kruisvormige openingen. Op de hoeken bevindt zich een waterspuwer. De toren wordt beëindigd door een iets risalerende tuitgevel met kleine nis gelegen onder een zadeldak.   De KOPSE GEVEL VAN DE RECHTERKRUISARM aan de westgevel bestaat uit drie  traveeën van drie, vier en drie vensters met aan weerszijden een klein  rechthoekig venster in een spitsboogvormige nis. In de top van de gevel  bevindt zich een smal venster.   In de ZUIDGEVEL VAN DE RECHTERKRUISARM bevinden zich drie vensters.   De WESTGEVEL VAN HET SCHIP heeft een venster, een entree en een hooggelegen venster. De entree bestaat uit een rechthoekige deur met glas-in-lood, boven de rollaag ligt een vierkant bovenlicht met gekleurd glas-in-lood met tekst en afbeelding.   De VERBINDINGSGANG ligt verdraaid ten opzichte van de westgevel van het  schip. In de zuid-westgevel bevinden zich drie kleine rechthoekige vensters gelegen direct onder de goot. Het linkerdeel wordt gescheiden door een steunbeer. Rechts in de gevel bevinden zich twee spitsboogvormige vensters.  De LINKERZIJGEVEL VAN DE WONING aan de noord-west zijde is anderhalve laag hoog en heeft een rechthoekige deur. Op het dak staat een dakkapel. In de VOORGEVEL VAN DE WONING aan de zuid-westzijde bevinden zich drie vensters en rechts is een spitsboogvormige deur met een klein venster met smeedijzeren rooster, gelegen in een nis. Rechts boven de deur is een ezelsrug van dakpannen. Centraal in de tweede laag bevindt zich een venster in de tuitgevel. De LINKERZIJGEVEL VAN DE WONING aan zuid-oostzijde is geheel blind en op het dak staat een hoge schoorsteen. Tussen de kosterswoning en de naastliggende woning is omstreeks 1974 een carport geplaatst.   De ACHTERGEVEL VAN DE WONING aan de noord-oost zijde heeft links in de  eerste bouwlaag een driedelig venster en rechts een klein venster. In  tuitgevel in de tweede laag bevindt zich een dubbel venster. Evenwijdig aan deze gevel ligt iets teruggelegen de ACHTERGEVEL VAN DE VERBINDINGSGANG. Hier bevinden zich een dubbel venster, een deur en een rechthoekig venster.   Tegen de linkerzijgevel van het schip aan de westzijde en de linkerzijgevel van de linkerkruisarm aan de zuidzijde is omstreeks 1974 een volume geplaatst.   De ACHTERGEVEL VAN HET SCHIP aan de zuidzijde heeft in de eerste laag drie vensters met bovenlicht en in de tweede laag twee smalle vensters. Links tegen deze gevel staat de verbindingsgang naar de woning. Deze heeft een bouwlaag gelegen onder een zadeldak. De KOPSE GEVEL VAN DE LINKERKRUISARM aan de westzijde heeft dezelfde opbouw als de kopse gevel van de rechterkruisarm, maar heeft geen steunberen.  In de NOORDGEVEL VAN DE LINKERKRUISARM bevinden zich drie vensters.   De OOSTGEVEL VAN HET SCHIP heeft drie vensters, een deur en een klein venster.   Tussen de rechterzijde van de voorgevel en de linkerzijde van de woning  bevindt zich een HEKWERK. Dit bestaat uit baksteen kolommen met ezelsrug waartussen metalen hekken gelegen boven een lage baksteen muur met ezelsrug. Geheel links is een muur van één bouwlaag hoog en een plint met rollaag. In de muur bevindt zich een spitsboogvormige poort met metalen hekwerk.

Aandachtswand met daarboven het orgel. Foto: april 2010

Zicht naar achter. Foto: april 2010

Rechterzijde vanaf de tribune. Foto: april 2010

Het INTERIEUR VAN DE KERK heeft een schip met T-vormige plattegrond met een narthex waarboven zich het oxaal bevindt en verder twee kruisarmen. Het oxaal heeft trapsgewijs oplopende houten banken gelegen achter een houten balustrade. De vier armen van het kruis worden van elkaar gescheiden voor spitsboogvormige bogen. Het spitsboogvormige plafond heeft een betimmering van zweeds grenen delen met ribben ondersteund door kleine consoles. Het middendeel van de kerk heeft een houten kruisgewelf dat steunt op ronde kolommen. In de narthex heeft de gevel gedeeltelijk schoonmetselwerk met zwarte geglazuurde rand. De muur tussen de narthex en het schip is later geplaatst. In de kerk zijn de gevels gestuct en wit. Achter de preekstoel bevindt zich een houten lambrisering waarboven een gestucte balustrade. Hierachter bevindt zich het orgel. Orgel en orgelkas zijn niet van waarde uit het oogpunt van monumentenzorg. Verder zijn onder meer van belang de houten preekstoel met panelen en klankbord, en de kerkbanken.

Waardering

De Nederlands Hervormde kerk met kosterswoning bezit cultuurhistorische waarden als bijzondere uitdrukking van een geestelijke ontwikkeling van de Nederlands Hervormde kerk in een hoofdzakelijk Katholiek Limburg. De architectuurhistorische waarden worden bepaald door het bijzonder belang voor het oeuvre van de architecten J. en Th. Stuivinga, de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp en de samenhang tussen exterieur en interieur. Gelegen op de hoek van het Tempsplein en de Ds. Jongeneelstraat, een onderdeel van het uitbreidingsplan van J. Stuyt uit 1913 is de kerk met kosterswoning vanwege de situering verbonden aan de ontwikkeling en het aanzien van Heerlen als stad tijdens de mijnontginningen. De kerk en kosterswoning zijn van belang vanwege de redelijk hoge mate van architectonische gaafheid van het exterieur en interieur en van belang in relatie tot de visuele gaafheid van de stedelijke omgeving. De Nederlands Hervormde kerk en kosterswoning zijn van algemeen belang door de functie en het gebruik van deze kerk binnen het overwegend katholieke Limburg.  (Datum: 20-07-1999).

Zie ook: http://www.rijckheyt.nl/sjablonen/rijckheyt/pagina.asp?subsite=100&pagina=358

Bouwgeschiedenis (naar informatie van de heer Wim Mietus aan Klaas Wijnsma)

Aannemer Cornelis Marinus Kosters  wonende aan de Ceintuurbaan 8 in Heerlen (tegenwoordig is de Ceintuurbaan  de Ruys de Beerenbroucklaan  de verbindingsweg tussen de Akerstraat en de Bekkerweg, aan deze straat was vroeger ook de Protestantse lagere school en de MULO en de kleuterschool gevestigd is nu nog een opleidingscentrum). De heer Kosters was het minst duur in zijn aanbieding. Er waren 9 inschrijvers waaronder ook de prot. Foeckert. Deze was op een na de goedkoopste.

De inschrijvingsprijs van Kosters was 61750 gulden.

Op 1 september 1930 is men op het terrein begonnen met werken. De opzichter was de heer W. E. Boog.

Ramen aan de rechterzijde. Foto: april 2010

Het schilder- en glaswerk is uitgevoerd door: W.A. Meyer en Co. te Heerlen voor een bedrag van 2960 gulden.

De Fa. P. Dullaard van de Vlotstraat was niet de gelukkige om het uit te mogen voeren. Er waren nog 3 aanbieders en allemaal protestant.

De N.V. Huygen en Wessel ingenieursbureau afdeling Warmtetechniek heeft voor de verwarming gezorgd, echter niet meer op de manier zoals het nu is maar door middel van warme lucht en ventilatiesleuven en roosters aan de zijkanten van de kerk, waar nu dus ook de kachels staan.  De kachel stond in de kelder onder aan de trap.

De temperatuur was berekend bij een buitentemp. van -10 graden op 15 graden binnen temp.  

Het hang- en sluitwerk is gemaakt door de leerlingen van de Ambachtschool op het Hesselleplein te Heerlen. De kerkraad heeft een brief gezonden met de volgende woorden. “De deurgehangen voor de kerk zijn gemaakt door uw leerlingen, ze zijn keurig afgewerkt en geven ons een blijk van goed onderwijs aan Uw school en groote vaardigheid van Uwer leerlingen".

De N.V. Stoomtimmerfabriek “De Morgenster”te Gouda heeft de kansel en podiumbetimmering gemaakt in eikenhout voor 2254 gulden.

De Fa. L.J. Goossens uit Zeist maakte de 8 eikenhouten lampenkronen voor 870 gulden

Fa. Van Grondelle uit Zeist maakte het ijzerwerk voor de kronen voor 870 gulden

De Fa. A.C. Valstar uit de Bilt maakte het Glas-in-Lood voor 1246,26 gulden.

De luidklok is gegoten door de Fa. Van Bergen voor 919 gulden; dat is niet veel en dat is nu nog steeds te merken want het is maar een armzalig belletje.

De Heerlense timmerfabriek heeft de 700 zitplaatsen gemaakt voor 5440 gulden.

Meubelfabriek J. Speth v/h J.L Gerards heeft de zitbanken en de tafels die op het podium staan gemaakt voor de prijs van  346,25 gulden en de fauteuil van slavisch eiken en met rundleer bekleed gemaakt voor 33 gulden.

De Fa. “de ZON manufacturen en Confectie magazijn” E.E.M. Kneepkens, was op de Akerstraat waar nu Maxwell is gevestigd en liep door naar het Raadhuislein tegen over waar nu Randstad is gevestigd. Deze heeft de cocosmatten en gordijnen in de kerk geleverd.

De Fa. V en D. te Heerlen heeft de glasgordijnen en overgordijnen gemaakt en geleverd voor een bedrag van 93,65 gulden. Bestemd voor de kerkraadskamer.

De twee liederenborden en het predikantenbord zijn gemaakt en beschilderd door de Fa. Joh. Meerdink en Zn. Voor de prijs van 65,10 gulden.

"De voorhof", vergader- leesruimte met de hieronder genoemde kast. Foto: april 2010

De kast in de voorhof komt van de antiquair Hoevelaak  Nooitgedacht 12 te Zeist voor de prijs van 175 gulden. De restauratie nu heeft meer gekost als toen de aanschafprijs.

Op de banken hebben in het verleden nummers gestaan en ook bordjes met verhuurd en ook een aantal met de naam van de huurder. Deze naam/nummer plaatjes zin gemaakt door de Gebr. Anten, Oranje Nassaustraat 11 te Heerlen voor de prijs van 57,50 gulden.

Ook voor de consistorie kamer zijn er tafels gemaakt. Die staan nu in de voorhof en ook de stoelen met stoffen bekleding waren voor de kerkraadskamer bestemd.

Lilium inter Spinas (Lelie tussen doornen), Cant. II:2. Foto: april 2010

Het gebrandschilderde raam in de gang naar de Ds Jongeneelstraat met het wapen van onze kerk (kerkzegel)  heeft 50 gulden gekost, en de brandkast met twee deuren kostte 300 gulden, minus 20% korting omdat deze tweedehands was, dus 240 gulden.

Verdere literatuur:

2. Muren van huid, ramen als ogen, Gedenkboek bij het 75-jarig bestaan van de kerk, 2007

3. Meer dan een rimpeling in stilstaand water. De ontstaansgeschiedenis van het Protestantisme in het gewest Limburg en meer in het bijzonder de geschiedenis van de Nederlands-Hervormde Gemeente van Heerlen, Anneke Hoekstra-van Loo, maart 1995 - onuitgegeven

Orgel

Foto: april 2010

Tijdens het simultaneum lieten de hervormden in 1719 door Weidtman (Ratingen, D) “tot Gods eer ende versterkinge van haar gezang” in de St.Pancratiuskerk een orgel plaatsen, dat zij in 1835 overbrachten naar hun toen in gebruik genomen eigen kerk aan de Klompstraat; het kwam uiteindelijk terecht in de kerk van Zoutelande; voor de nieuwe kerk te Heerlen bouwden Valckx & Kouteren & Co in 1932 een nieuw tweemanuaals orgel.

               Hoofdwerk                            Zwelwerk                              Pedaal

                Bourdon 16’                          Vioolprestant 8’                  Subbas 16’

                Prestant 8’                            Viola da Gamba 8’                Fluitbas 8’

                Roerfluit 8’                             Voix celeste 8’                     Gedektbas 8’

                Salicionaal 8’                          Holpijp 8’

                Octaaf 4’                                Openfluit 4’

                Gedektfluit 4’                         Woudfluit 2’

                Cornet III-IV-V                       Hobo 8’

                Trompet 8’

Bron: G.M.I.Quaedvlieg – Orgeldocumentatie Limburg (Stadsbibliotheek Maastricht).

De kerk beschikt daarnaast over een klein Van Vulpen-orgel, dat via een omweg hier terecht is gekomen. Het heeft eerder in de gereformeerde kerk van Heerlen gestaan en is gebouwd door orgelbouwer Gebroeders van Vulpen. Het orgel is ontworpen als een voorlopige plaatsvervanger van verloren gegane instrumenten in de watersnoodramp van 1953. Rond 1970 heeft het gestaan in de aula van de Protestantse Kweekschool Reheboth te Utrecht. Na een fusie met een andere kweekschool is het ter vervanging van het bestaande Reil-orgel in de gereformeerde kerk aan de Burg. Waszinkstraat gekomen. Het orgel heeft daar dienst gedaan tot aan de sluiting en afstoting van het kerkgebouw.

Foto: april 2010