Synagoge Heerlen (voormalig)

Voormalige ingang van de synagoge aan de Stationstraat, nu verdwenen. Foto: stadsarchief Heerlen

Ligging

De voormalige synagoge ligt volledig verstopt achter een winkelpand aan ded Stationstraat. Ze was in het verleden via een smal steegje met toegangspoort en Davidster gereikbaar. Die toegang is nu dicht gebouwd. 

Voor de voormalige ingang is in 2016 een gedenkplaat in het troittoir aangebracht met de tekst (in het Nederlands en in het Hebreeuws): U moet voor mij een huis maken zodat ik in hun midden kan wonen en u zult het maken zoals ik het u toon. Het model van het tabernakel. Het is gemaakt door Cyriel Laudy. Foto: oktober 2016

Geschiedenis

De synagoge werd in 1936 gebouwd op een voormalige Joodse begraafplaats ter vervanging van een te klein geworden synagoge aan het Wilhelminaplein. Men heeft over de voormalige begraafplaats, die in gebruik was van 1811 tot 1899, eerst een betonnen plaat gelegd. Naast de synagoge lag een badhuis dat in 1991 werd gesloopt. De synagoge werd verkocht nadat de Joodse gemeenschap in 1985 uit Heerlen vertrok. Bron: De Limburger, 22 september 2016

Uit dezelfde bron komt onderstaande foto.

Interieur

  Interieur voormalige synagoge

Op de achtergrond: de Aron ha-Kodesj (Heilige Ark), waar de gebedsrollen werden bewaard, afgesloten door de Parokhet (de voorhang). Op de voorgrond de Biema (platform/verhoging) met de 'Amoed (lessenaar)

Literatuur: Joden in Heerlen in de Tweede Wereldoorlog / Fiet van Rooij-Trienekens - Beekbergen: De Rozet, 1998

Het interieur van de voormalige synagoge is anno 2016 nog intact: alles is er nog, de oude lambrizering, de kroonluchter, de parketvloer. Het ziet er perfect onderhouden uit. Alleen de thorarollen en de banken zijn weg. Bron: De Limburger, 22 september 2016

Bron onderstaande tekst: Joods Historisch Museum

Op grond van een Keuls document uit 1270, waarin melding wordt gemaakt van een jood uit Heerlen, is het aannemelijk dat er in de Middeleeuwen al joden in Heerlen geweest zijn. Begin achttiende eeuw vestigen zich enkele joodse families definitief in de plaats. In 1726 bestaat de gemeenschap uit zes gezinnen.

Voor hun godsdienstoefeningen komen ze bijeen in een huissynagoge. De eerste synagoge stond aan de toenmalige Veemarkt bij het huidige Wilhelminaplein en de Dautzenbergerstraat. De inwijdingsdatum is niet bekend, maar het gebouw werd in 1852 opgeknapt. In 1898 werd een vrouwengenootschap opgericht, dat zich bezig hield met het onderhoud van de synagoge.
Een opvallend groot aantal joden in Heerlen was gedurende de eerste helft van de achttiende eeuw werkzaam als vleeshouwer.
In 1778 werd er, na enig onderhandelen, een begraafplaats ingericht, gelegen achter Huis de Croon aan de Dorpsstraat (nu Emmastraat). Toen deze begraafplaats aan het einde van de achttiende eeuw vol dreigde te raken is in 1811 een nieuwe joodse begraafplaats aan de Schinkelsteeg (de huidige Stationsstraat) aangelegd.

Joodse begraafplaats aan de Akerstaat. Foto: november 2008

Vanaf rond 1900 werden de Heerlense joden begraven aan de Akerstraat, naast de Algemene begraafplaats. In 1936 werd aan de Stationstraat, boven de oude joodse begraafplaats, een nieuwe synagoge gebouwd. 

Tengevolge van de machtsovername in Duitsland door de nazi's kwamen er in de dertiger jaren veel joodse vluchtelingen naar Heerlen en Kerkrade.
Na de verwijdering van de joodse leerlingen uit het algemene onderwijs in september 1941 werd in Heerlen een joodse school opgericht, die tot februari 1943 bestaan heeft. Van de in Heerlen verblijvende joden is ongeveer de helft tijdens de oorlogsjaren omgebracht. Dankzij de activiteiten van dominee Pontier en de illegale NV-groep onderleiding van Jaap Musch konden in Heerlen en omgeving veel joden, waaronder ongeveer honderd kinderen, onderduiken. Het interieur van de synagoge werd geplunderd en vernield. De Torarollen en de rituele voorwerpen, die bij wijze van voorzorg naar Amsterdam waren gebracht, zijn daar verloren gegaan. De lege synagoge werd als opslagruimte gebruikt.
Na de bevrijding van het zuiden van Nederland werd de synagoge op 6 januari 1945 heringewijd. In 1959 onderging het gebouw een renovatie. Door de terugloop van het aantal gemeenteleden is de synagoge sinds 1985 niet meer in gebruik.

Plaquette ter nagedachtenis. Foto: november 2008

Uit dit gebouw is een plaquette ter nagedachtenis van de joodse slachtoffers van de bezetting overgebracht naar de begraafplaats aan de Akerstraat. Deze begraafplaats wordt door de plaatselijke autoriteiten onderhouden.

Monument ter nagedachtenis. Foto: november 2008

Op 4 mei 1998 werd aan de Akerstraat een zwart granieten monument onthuld met de 62 namen van de omgekomen Heerlense joden.

De joodse gemeenten van Heerlen, Roermond en Maastricht zijn in 1986 gefuseerd tot de NIHS Limburg.
In Nieuwenhagen (gemeente Landgraaf) bevinden zich sinds 1990 twee gedenktekens. 

Aantal joden in Heerlen en omgeving: