Christus Koning
Ga naar de site van de patroonheiligeParochie/kerkgemeente: | Christus Koning |
Dekenaat/kerkverband: | Heerlen |
Soort gebouw: | Voormalige parochiekerk |
Plaats: | Nieuw-Einde |
Gemeente: | Heerlen |
Adres: | Zeslandenstraat 12 |
Postcode: | 6414 GG |
Rijksmonumentennummer: | Ja, nummer volgt |
Kadastrale gegevens: | Heerlen 01 O 01734 |
Bouwpastoor/bouwpredikant: | W.F.J. van de Loo C.M. |
Architect(en): | |
Huidig gebruik: | Aan de eredienst onttrokken in 2004. Vanaf 2023 gemeentelijk en regionaal Archief |
Altaar, marmer, 1964. De mensa wordt gedragen door twee rijen van vier stipes aan de zijkanten. Op het supedaneum. Geen foto beschikbaar.
Foto: Sander van Daal
Ruimtelijke context
De Christus Koningkerk staat centraal in de wijk Nieuw-Einde, tussen zeer karakteristieke betonnen woningen en enkele flats. De wijk wordt tevens gevuld met huizen van voor de Tweede Wereldoorlog. De kerk staat aan de achterzijde aan een kleine straat, de hoofdingang ligt aan een groot plein, zodat de kerk hier de omgeving bepaald. Naast de kerk ligt een basisschool als onderdeel van het vroegere kerkeiland. De toren fungeert als landmark, ondanks de begroeiing, de glooiingen in het landschap en de omringende bebouwing.
Foto: Sander van Daal
Type
Niet-georiënteerde zaalkerk onder een plat dak bestaat uit een betonskelet, waarin vliesgevels met glasbouwstenen zijn geplaatst. In de crypte is de dagkerk ingericht. Het altaar staat centraal in de kerk. Voor de kerk staat een betonnen campanile.
Bouwgeschiedenis
Voorgangster
Vanaf 1920 verzorgden de paters Lazeristen uit Brunssum in een houten keet aan de Einderstraat de zielzorg, in een nieuw gestichte mijnkolonie in de Vrieheide. Deze werd formeel door de stichting van een rectoraat in 1924 en een houten noodkerk werd gebouwd. Vervolgens bouwden vader en zoon Franssen een kerk aan de Anjelierstraat, met bijbehorende grote pastorie. De kerk werd in 1928 in gebruik genomen, waarbij de Lazeristen de zielzorg bleven doen. De kerk was een bakstenen basiliek met fronttoren, waarin zowel rondboogvensters als art-deco elementen in waren verwerkt. De consecratie volgde in 1937. De noodkerk kreeg een bestemming als parochiehuis, maar brandde in de nacht van 1937 op 1938 geheel af. De kerk werd vervolgens in de periode 1948 tot 1950 aan de binnenzijde van schilderingen door Ko Sarneel verfraaid. In 1955 kreeg de kerk nog een uitbreiding in de vorm van een kapel ter ere van O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille. Ook de pastorie kreeg een modernisatie en uitbreiding, in 1956.
Zie ook: http://www.rijckheyt.nl/sjablonen/rijckheyt/pagina.asp?subsite=100&pagina=343
Huidige kerk
In 1959 wijzigde de gemeente het karakter van de voormalige mijnkolonie door haar op te nemen in de stadsuitbreidingsplannen. Het karakter van de wijk veranderde, in plaats van de dorpse structuur kreeg de wijk een meer stadse uitstraling. Al heel snel bleek de kerk te klein en kreeg de toenmalige rector, W. van de Loo, de opdracht een nieuwe kerk te gaan bouwen. In 1961 kwam J.J. Fanchamps met een eerste ontwerp en in hetzelfde jaar kwam de toestemming tot de bouw. In 1964 legde deken Bemelmans van Heerlen de eerste steen en op 25 juli 1965 kon de kerk worden geconsecreerd door mgr. P. Moors. Bijzonder was de opstelling van tabernakel en ambon. Deze stonden achter de priester aan weerszijden van de trappen, op een verhoging. Een vergelijkbare opstelling bestond reeds in Swalmen, maar is verder weinig toegepast. Het was in Swalmen de uitdrukking van de evenwaardigheid van de verkondigende en de sacramentele bediening in de kerk. In 1964 splitste het bisdom het rectoraat. Het rectoraat Christus Koning werd verheven tot parochie en het nieuwe rectoraat H. Judas Thaddeus nam de boerderij Carisborg in gebruik als noodkerk. Ook dit hier waren de carmelieten verantwoordelijk voor de zielzorg. Het gevolg was wel, dat de financiële draagkracht van de nieuwe parochie sterk achteruit ging. Bovendien bleek de kerk al zeer snel te groot te zijn. In 1973 gingen de parochie en het rectoraat samen onder één pastoraal team, voorlopig nog wel met twee kerken. Op 1 september 1982 hief het bisdom het rectoraat op, het grondgebied viel vanaf dat moment onder de parochie Christus Koning.
Veranderingen
De kerk was inmiddels in een zeer slechte staat. De in beton gevatte glasbouwstenen lekten al heel snel tussen de voegen, zodat rondom in de kerk aan de binnenzijde goten werden geplaatst om het water af te voeren. Het vlechtijzer van de dragende kolommen was niet voldoende bedekt met beton, waardoor betonrot de constructie verzwakte. Ook het dak was lek. Reeds in 1977 waren er plannen om de kerk te slopen en te vervangen. Dit was mede ingegeven door het feit, dat de bovenkerk slechts bij uitzondering werd gebruikt, meestal was de dagkerk groot genoeg, ook op de zondagen. Maar alternatieven bleken niet betaalbaar voor de parochie, zodat in 1984 toch de keuze werd gemaakt om de kerk op te knappen. S.J. Römelingh van het architectenbureau NCIV maakte de plannen. Hierbij kreeg het interieur een zeer grote wijziging. Het altaar bleef staan, maar aan de zijde van de trappen plaatste men een sluitmuur. Het supedaneum werd uitgebreid naar die richting en de tabernakel kreeg een plaats achter het altaar. Aan weerszijden van de sluitmuur werd het zicht afgesloten door devotieplaatsen, die waren afgeschermd met een gordijn op een ijzeren constructie. De banken gingen daar weg, zodat de geheel centrale positie van het altaar teloor ging. Tevens kregen de muren een afscherming tussen de kolommen van houtwolcementplaten, zodat minder licht in de kerk toetrad. Bovendien isoleerden de platen de kerk ook beter. Aan de buitenzijde kregen de boeiboorden een trespa afdekking en bouwde men de onderzijde uit, zodat het geheel ingesnoerde onderdeel nu deels met baksteen werd uitgebreid tot de onderzijde van de bovenkerk. Het priesterkoor kreeg een nieuwe tabernakel en een bijbehorende ambon, achter het altaar. Daarmee werd een opstelling vervaardigd, die aldus lijkt op de opstelling in Swalmen. In 1995 kreeg het koor een afscheiding in de vorm van en hekwerk, dat als communiebank is opgesteld.
Anno juli 2008 werd de kerk, die eerder aan de eredienst was onttrokken met sloop bedreigd.
Nieuwe bestemming kerk Vrieheide
Het college van Heerlen staat in beginsel achter het idee om de archiefbewaarplaats van Rijckheyt te verhuizen naar de Christus Koningkerk in Vrieheide.
Daarmee zou de voor de wijk beeldbepalende kerk behouden kunnen worden. En tegelijk is het een oplossing voor het probleem dat de huidige huisvesting van de archiefbewaarplaats niet meer aan de eisen voldoet. Uit een eerste onderzoek is gebleken dat het kerkgebouw geschikt is voor de huisvesting van het archief. Het college heeft opdracht gegeven om het idee verder uit te werken en te onderzoeken of het plan haalbaar is.
De kerk is een belangrijk cultuurhistorisch monument. Een van de beeldbepalende onderdelen van Vrieheide, dat door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed aangewezen werd als plek van nationaal cultuurhistorisch belang, naast 29 andere gebieden uit de periode 1945-1965. De kerk werd gebouwd in een periode van herstel na de oorlog, een periode van optimisme en vernieuwing. Het is een modernistisch gebouw van architect Jan Jozef Franchamps. Architectuur en inrichting staan symbool voor de vooruitstrevende tijdgeest in Zuid-Limburg in de wederopbouwperiode, die samenhangt met de economische bloei die de regio doormaakte door de mijnindustrie. Daarom en vanwege de betekenis van de kerk in de wijk is het de moeite waard de kerk te behouden.
Archief
Het idee is om de archiefbewaarplaats van Rijckheyt, die nu in het gebouw van het Termenmuseum gehuisvest is, onder te brengen in de kerk. De huidige bewaarplaats voldoet niet meer aan de wettelijke eisen en wordt bovendien te klein. Naast de bewaarplaats zou de kerk ook de kantoren van het archief moeten gaan huisvesten. De huisvesting in de kerk is minder duur dan de aanpassing van het archief op de huidige plek. De nieuwe invulling van het gebouw past binnen de aanpak om de leefbaarheid van Vrieheide te verbeteren. Dat doen we samen met bewoners en andere partners door concrete initiatieven en projecten. De herbestemming van de kerk is er daar een van. Het is de bedoeling dat de kerk een levendig middelpunt wordt van de wijk, met ruimte voor een horecapunt, een leeszaal, exposities en lezingen.
Haalbaarheid
Nu gebleken is dat de verhuizing problemen van het archief kan oplossen, een cultuurhistorisch belangrijk gebouw helpt bewaren, èn een verloederd en belangrijk stuk Vrieheide nieuw leven kan inblazen, moet onderzocht worden of het ook financieel haalbaar is. Dat zal onder andere afhangen van de vraag of we de kerk tegen een redelijk bedrag kunnen kopen. Voor wethouder Barry Braeken is behoud van de kerk belangrijk: ?De kerk is een stuk geschiedenis van ons allemaal en ze onderstreept het bijzondere karakter van deze wijk. Ik hoop dat dit tweede leven van het gebouw symbool mag staan voor de rest van Vrieheide?.
Publicatiedatum: woensdag 20 maart 2013
Heerlens Christus Koningkerk is rijksmonument
Heerlen heeft er vanaf vandaag een rijksmonument bij: de Christus Koningkerk. Deze kerk uit 1964 van de Limburgse kerkenarchitect Jozef Fanchamps neemt in de Heerlense mijnwerkerswijk Vrieheide een centrale plaats in. De aanwijzing tot rijksmonument past binnen het aanwijzingsprogramma voor de wederopbouwperiode 1959-1965 dat de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed uitvoert namens de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Fanchamps ontwierp een doosvormige kerk met een losse klokkentoren. De kerk heeft een zichtbaar betonskelet met vliesgevels van glazen bouwstenen in betonnen cassettes. Uit de voorgevel steekt de halfronde devotiekapel naar buiten met een mozaiek van kunstenaar Libert Ramakers.
Het ontwerp van de Christus Koningkerk vertegenwoordigt een bijzondere architectuurhistorische waarde. Het maakt deel uit van de modernisering in de kerkenbouw waarin de regio Zuid-Limburg en de architect Fanchamps een belangrijke rol vervullen. Het katholicisme in combinatie met de mijnbouw heeft vanaf het interbellum een rijke verzameling van ruim 300 kerken opgeleverd. De ontwerpen van deze kerken zijn zowel beïnvloed door het traditionalisme als het functionalisme, door de Nederlandse kerkenbouw, maar ook door de kerkenbouw uit het aangrenzende Noordrijn-Westfalen in Duitsland. De ontwerpers waren veelal regionale architecten die binnen deze context en invloedssfeer een streekeigen bouwstijl van hoge kwaliteit hebben ontwikkeld. De Christus Koningkerk en het oeuvre van Fanchamps spelen een belangrijke rol in deze ontwikkeling.
Vrieheide is een van de geselecteerde 30 wederopbouwwijken van nationaal belang. De samenhang tussen wijk en kerk is een extra reden om de kerk aan te wijzen.
De kerk is in 2004 aan de eredienst onttrokken en zal over twee jaar het regionaal archief huisvesten.
Kerk in Vrieheide wordt archief
De Christus Koningkerk in de Heerlense wijk Vrieheide wordt over een jaar verbouwd tot archief. Dat is een jaar later als de bedoeling was en betekent dat het archief pas in september 2020 in gebruik genoemen kan worden. Architectenbureau Happel Cornelisse Verhoeven tekent voor het ontwerp. De kerk die onlangs de status van Rijksmonument kreeg, gaat onder meer plaats bieden aan het regio-archief en de archieven van Heerlen, Brunssum, Simpelveld, Voerendaal, Nuth en Gulpen-Wittem.
Bron: De Limburger, 11 augustus 2018.
Op 11 januari 2023 werd de voormalige kerk na een ingrijpende interne verbouwing officieel geopend als gemeentelijk en regionaal archief.
Exterieur
Mozaïek van Libert Ramakers. Foto: juli 2006
De bovenkerk is kubusvormig en staat op een ingesnoerd vierkant onderlichaam. Langs de kerk staan de betonnen kolommen van het skelet. De vliesgevels zijn geheel opgebouwd uit glasbouwstenen, gevat in een trilbetonnen cassette. Langs het platte dak loopt een trespa boeiboord. De vliesgevel rust op een betonnen witte band. Het onderlichaam is eveneens opgebouwd uit glasbouwstenen in een trilbetonnen cassette, maar aan de Gasperistraatzijde is het baksteen in halfsteensverband een uitbreiding gemaakt, zodat de muren onder de gevel van de bovenkerk komen. Aan deze zijde is tevens de zij-ingang van de bovenkerk bereikbaar boven een trap. Aan de NAVOstraatzijde aan het plein is een halfronde kapel tegen de bovenkerk geplaatst. Aan weerszijden zijn duren gepositioneerd, die worden bereikt door een trap. Tochtportalen en kapel zijn zwevend tegen de kerk geplaatst onder platte daken. Links van de kerk staat een betonnen campanile, die geheel is gesloten op een sleuf aan de hoekzijde na. Aan de pastoriezijde ligt een trap naast de kerk, die vanaf het plein langs de campanile naar beneden voert. Hier bevindt de toegang tot de dagkapel, die is afgesloten met een dubbele houten deur.
Interieur
Zicht op het priesterkoor
Zicht op de zangtribune
De kerk wordt betreden door de hoofdingangen, die via een tochtportaal uitkomen in de kerk, naast de devotiekapel. Deze kapel ligt achter een met een bakstenen blad afgeschermde trap, die naar de trapeziumvormige zangtribune met twee insnoeringen leidt. De devotiekapel is halfrond en wordt verlicht door een ronde lichtkoepel in het rechte plafond. De kerk is kubusvormig en wordt verlicht door de glasbouwstenen in de vliesgevels. Deze zijn deels tussen de kolommen van het betonskelet afgeschermd door bladen van houtwolcementplaten. Het plafond is met hout betimmerd, centraal is een vierkante neonverlichting aangebracht met een oranje geschilderde cassette. Op de vloer ligt vloerbedekking. Centraal in de kerk ligt het priesterkoor, dat is verhoogd door een supedaneum. Deze lopen door tot de sluitmuur, die los in de kerk staat en het zicht op de trappen en de voormalige ambon- en tabernakelplaats ontneemt. De muur is gebogen en loopt tot halverwege het plafond. Rondom het koor staan banken opgesteld. Achter de sluitmuur loopt een trap naar de benedenkerk, geflankeerd door twee verhogingen, alles afgezet met ijzeren hekwerk. Op de beide verhogingen stonden oudtijds de tabernakel en de ambon. Naast de sluitmuur bevindt zich aan de Gasperistraatzijde een zij-ingang met een tochtportaal. De sluitmuur wordt visueel gesloten door twee devotieplaatsen in de hoeken van de kerk, aan weerszijden van de muur, die zijn opgebouwd uit gordijnen, die aan een ijzeren geraamte zijn opgehangen. De benedenkerk wordt bereikt door de trappen vanuit de kerk, via een halletje, waaraan tevens de sacristie, de opslagruimtes en de koffiekamers liggen. De dagkerk is rechthoekig en kent een axiaal bankenplan. Het vieringaltaar staat op een supedaneum, met daarachter een tabernakel en een expositiekluis. Rechts in de kerk is een wand gebouwd met biechtstolen, waartussen bakstenen devotiealtaren staan. Links treedt licht de ruimte binnen door glasbouwstenen. In het midden bevindt zich de toegang naar buiten in een tochtportaal.
(Bron: Dr A. Jacobs en Drs. A.A. Wiekart – Kerken na 1940. Inventarisatie en waardenstelling kerkelijke bouwkunst na 1940 –Roermond – Stichting Monumentenhuis Limburg, 2003).
Orgel
Pels (Alkmaar) plaatste in 1933 in de toenmalige kerk een tweemanuaals orgel, dat in 1966 door Pereoom (Maastricht) naar de nieuwe kerk werd overgebracht.
Hoofdwerk Zwelwerk Pedaal
Prestant 8’ Viola da Gamba 8’ Subbas 16’
Salicionaal 8’ Voix celeste 8’ Octaafbas 8’
Bourdon 8’ Dolce 8’
Octaaf 4’ Fluit 4’
Mixtuur II-III Echotrompet 8’
Bron: G.M.I.Quaedvlieg – Orgeldocumentatie Limburg (Stadsbibliotheek Maastricht).
Dit orgel is in oktober 2008 in gebruik genomen in de Fatimakerk te Brunssum.
Voor informatie over het Dekenaat Heerlen zie ook http://www.dekenaatheerlen.net/
Altaar, marmer, 1964. De mensa wordt gedragen door twee rijen van vier stipes aan de zijkanten. Op het supedaneum. Geen foto beschikbaar.
Tabernakel, koper, 1986(?) Op de deuren zijn twee staande engelen met gevouwen handen gegraveerd. In de kerk. De deuren zij afkomstig uit de oude kerk, waar zij in het hoogaltaar waren verwerkt. Na de verbouwing van de kerk in 1986 zijn deze in een nieuwe kluis geplaatst. Geen foto beschikbaar.
Tabernakel, koper, 1964(?) Op de deuren zijn oranje geëmaileerde plaatjes gemonteerd. In de dagkapel. Deze stond voor 1986 in de kerk, samen met de ambon, die op dezelfde wijze is versierd. Geen foto beschikbaar.