Kruiskerk (Opstandingskerk sinds 1999)

Foto: april 2010

Ruimtelijke context

De gereformeerde Kruiskerk staat aan de rand van de wijk aan een doorgaande weg op de hoek met een zijstraat. De kerk fungeert niet als landmark.

Locatie

Type

De bakstenen zaalkerk onder een zadeldak heeft een kerkzaal op de eerste verdieping en aan de kerk gerelateerde functionele ruimtes in het souterrain. De kerkzaal is gevuld met stoelen, die axiaal op de preekstoel zijn gericht.

Bouwgeschiedenis

Noodkerk

In 1915 werd de eerste gereformeerde kerkdienst gehouden door ds. Pontier in de openbare lagere school te Hoensbroek. Snel groeide de gemeente uit het klaslokaal en toen de Staatsmijnen de machtiging kregen voor deze gemeente een noodkerk te kunnen bouwen, werd dit aanbod aangenomen. De houten zaalkerk onder een pannendak met een dakruiter werd op 13 maart 1921 in gebruik genomen en stond in de Eerste Spoordwarsstraat nr.1,  nu de Ds.Boumastraat.  Die houten kerk stond toen dus tegenover de stenen kerk die in 1954 in gebruik is genomen. Inmiddels was de gemeente op 19 oktober 1919 geïnstitutioneerd. De noodkerk werd na de ingebruikname van de nieuwe kerk overgebracht naar Geleen-Lutterade, waar zij sinds 1954 als noodkerk voor de H.H.  Engelbewaardersparochie fungeerde. Tegenwoordig doet het dienst als gemeenschapshuis 't Kirkske.

Houten noodkerk. Foto: collectie Klaas A. Santing.

Op de Steenberg was ook een houten noodkerk, maar die was gevestigd in een verbouwd woonhuis.

Houten noodkerk op Steenberg. Foto: Collectie Klaas A. Santing

Kerk

Op 20 april 1931 werd een bouwfonds voor de oprichting van een stenen kerk opgericht. Architect B.W. Plooy uit Amersfoort, die in 1949 de opdracht ontving om een kerk met kerkenraadskamer, cathechesatiezaal en toren te bouwen, begrootte de nieuwbouw op 200.000 gulden. Dit kon de gereformeerde kerk van Treebeek niet opbrengen. De toren werd achterwege gelaten, terwijl de acties om geld in te zamelen opgevoerd werden. Door de groei van de gemeente vonden steeds meer activiteiten buiten het kerkgebouw plaats, zodat onder meer een evangelisatiegebouw nodig bleek. De nieuwe kerk moest derhalve groot genoeg zijn, om alle activiteiten te kunnen samenvoegen in één gebouw. Er kwamen subsidies en giften binnen van Staatsmijnen, de Oranje-Nassaumijnen, de gemeentes Amstenrade, Brunssum, Heerlen, Hoensbroek en Schinveld. Een gift was afkomstig van prinses Wilhelmina. Voorts organiseerde de kerk bazaars. Aanvankelijk was er een plan om de kerk een naam te geven. Diverse titels werden door de gelovigen voorgesteld: Johanneskerk, Beth-El, Gedachteniskerk, Sionskerk, Opstandingskerk, Messiaskerk en Pauluskerk. Aangezien geen enkele naam veel draagvlak bleek te hebben, werd besloten om de kerk eenvoudig ‘Gereformeerde kerk Treebeek’ te noemen.

Begin januari 1953 werd een begin gemaakt met de grondwerkzaamheden. De eerste steen werd gelegd op 1 april 1953. Architect Plooy kwam regelmatig naar Treebeek om poolshoogte te nemen. Na een voorspoedige bouwcampagne bood de voorzitter van de plaatselijke bouwcommissie, H. Schraa, op 4 december 1953 de sleutel van de nieuwe kerk dominee A.C. Scherpenisse aan, waarna de kerk feestelijk in gebruik genomen werd. De kerk werd verfraaid met een reeks glas-in-loodramen, die vervaardigd waren door Jan Ooms uit Amsterdam naar een iconografische blauwdruk van ds. M.J. van Dijken, eveneens uit Amsterdam. De ramen werden in de tweede helft van oktober 1953 geplaatst.

Veranderingen

De clocherarcade op de voorgevel bleek al snel de krachten van de luiklok niet aan te kunnen. Om verdere schade aan de voorgevel te voorkomen werd de clocherarcade verwijderd. Het koperen kruis kreeg een lagere positie en bleef gehandhaafd tot voor enkele jaren. Bij herstelwerkzaamheden van het dak bleek het kruis vergaan en werd alsnog verwijderd. De straatnaam werd op enig moment gewijzigd en kreeg de tweede dominee van de gemeente, ds. H. Douma, als nieuwe naam. Als gevolg van de Samen-op-Weg-beweging werd besloten geheel samen te gaan en een nieuw kerkgebouw te gaan plaatsen. In 1999 werd de Kruiskerk verkocht aan de Gereformeerde Gemeente Vrijgemaakt van Brunssum. De opbrengsten van de verkoop van deze kerk en de [*]Bethelkerk te Brunssum kwamen de bouw ten goede. De nieuwe [*]Pelgrimskerk kwam op de plaats te staan van de [*]Immanuelkerk. De nieuwe eigenaresse wijzigde de naam van de kerk in ‘Opstandingskerk’ en begon een grote verbouwing, waarbij de zalen beneden een opknapbeurt kregen. De kerk zelf kreeg een nieuwe vloer en nieuw meubilair. Ook de preekstoel werd vervangen. Het glas-in-lood kreeg een opknapbeurt. De voormalige invalideningang bestond nog, al was de helling niet meer aanwezig. Op een oude foto is te zien, dat alleen een balkon voor de deur stond, zonder helling. Mogelijk hangt de afwezigheid van de helling samen met de aanwezigheid van een lift op waterdruk in één van de trappenhuizen. Naar verluidt was het balkon in 1999 reeds afgebroken. Recent werd de toegang dichtgemetseld.

Exterieur

Foto: april 2010

De in kettingverband opgemetselde kerk is gedekt met een zadeldak met verbeterde hollandse pannen. Onder de mastgoten is een muizentandfries uitgemetseld. Aan de ingangszijde heeft de kerk een afgeknotte tuitgevel met vlechtingen. Een roosvenster opent de gevel. Hieronder wordt de kerk betreden door een centraal liggende dubbele houten toegangsdeur, die wordt bereikt door een uitgemetselde brede trap. Aan de zijkant van de trap is een dubbele glazen toegangsdeur, die toegang geeft tot de ruimtes beneden. Aan weerszijden van de hoofdingang wordt licht toegelaten door rechte vensters. De zijgevels zijn geopend door grote segmentboogvensters, die rusten op uitgemetselde ontlastingsbogen met betonnen inzetstukken. Hieronder wordt het souterrain verlicht door rechte vensters met een roedeverdeling. Aan weerszijden van de ramen is de gevel geopend door een klein roosvenster. Aan de koorzijde zijn lage trappenhuizen onder een lezenaarsdak geplaatst, die betreden worden door een zware dubbele houten deur. Licht treedt binnen door rechte vensters. Aan de linkerzijde van de kerk is in de zijgevel aan de ingangszijde een spaarveld uitgemetseld boven twee pilasters. Dit is de voormalige invalidentoegang. De achtergevel heeft een tuitgevel met vlechtingen. Centraal is een dubbele raampartij uitgemetseld met siermetselwerk. Hiernaast staan andere vensters, die de trappenhuizen en de voormalige consistoriekamer verlichten. Onderaan wordt het souterrain betreden door een dubbele glazen deur onder een betonnen rondboogluifel.

Interieur

Zicht op de liturgische ruimte

Zicht op de zangtribune

De kerk wordt door de hoofdingang betreden door een narthex, die met trappen naar de kerk leidt. De tochtdeuren staan achterin de kerk, onder de zangtribune. De kerk wordt gedeeld in zes traveeën door Zweedse spanten, die de met schroten afgetimmerde dakstoel dragen. De zijgevels zijn geopend door segmentboogvensters, vanuit het trasraam met in kettingverband verwerkte bakstenen. Boven het trasraam zijn de muren bepleisterd. Boven de zangtribune wordt licht toegelaten door een roosvenster in de ingangsgevel en twee roosvensters in de zijgevels. De vloer is voorzien van een laag siergrind en loopt op naar de ingang. Het koor is rechthoekig en wordt halverwege gescheiden door een orgeltribune. Onder de tribune staat een verplaatsbare preekstoel, met aan weerszijden een recht venster. Op het koor staan tevens een glazen doopschaal op een houten sokkel, een kanselbijbel op een sokkel en een lezenaar. Aan weerszijden van het koor zijn deuren geplaatst, die toegang geven tot de trappenhuizen. Deze leiden naar het souterrain, waarin een centrale gang loopt, van waaruit de zalen bereikt worden. Eén van deze zalen fungeert als consistoriekamer.

(Bron: Dr A. Jacobs en Drs. A.A. Wiekart – Kerken na 1940. Inventarisatie en waardenstelling kerkelijke bouwkunst na 1940 –Roermond – Stichting Monumentenhuis Limburg, 2003).

Zie ook: http://www.rijckheyt.nl/sjablonen/rijckheyt/pagina.asp?subsite=100&pagina=427

Orgel

Deze kerk beschikt over het in 1950 door Fonteyn & Gaal in de toenmalige Gereformeerde kerk te Treebeek geplaatste tweemanuaals orgel.

Hoofdwerk                            Positief                                  Pedaal

Prestant 8’                            Baarpijp 8’                            Subbas 16’

Roerfluit 8’                            Salicionaal 8’                         Octaafbas 8’

Octaaf 4’                               Openfluit 4’                            Bourdon 8’

Quint 2 2/3’                           Prestant 2’                            Quintbas 5 1/3’

Terts 1 3/5’                           Quintfluit 1 1/3’                      Koraalbas 4’

Mixtuur V                               Schalmei 8’

Bron: SOL