Zuidzijde. Foto januari 2006

Redengevende omschrijving Rijksdienst voor de Monumentenzorg

Inleiding

 

Met elementen van Neo-Gotiek in 1933 naar een ontwerp van de architecten F.P.J. Peutz en W. Sprenger gebouwde KATHOLIEKE KERK ter ere van Sint Monulphus en Gondulphus. De kerk is centraal gelegen op een terrein, waarop tevens de pastorie, kapelanie en een baarhuisje zijn gelegen nabij de Rijksweg. Via de sacristie is de kerk verbonden met de pastorie. (Levensbeschrijving H. Gondulphus).

 Toren aan de zuidzijde. Foto januari 2006

Omschrijving:

Het kerkgebouw heeft een kruisvormige plattegrond telt twee bouwlagen en wordt afgedekt met zadeldaken met leien in Maasdekking. De kerktoren heeft een spits dak eveneens met leien in Maasdekking.  Vrijwel vrijstaand kerkgebouw, enkel via sacristie verbonden met de pastorie. Zware toren met ingesnoerde spits, aan de westzijde van de kerk geplaatst. Spits kruisingstorentje.  Het toegepaste bouwmateriaal is mergel voor muren en gewelven; gehakte Kunradersteen voor de buitenplint; Brouvilliers voor kolommen en binnenplint.   Vensters in diverse vormen: spitsboogvormig, sleutelgatvormig en rond.  Rechthoekige houten deuren met smeedijzeren beslag, deels met spitsboogvormige glas-in-lood bovenlichten.

 

Schip met zicht op het priesterkoor. Foto januari 2006

 Zicht op de zangtribune. Foto januari 2006

Interieur met overwelfd driebeukig basilicaal ruim met transept en polygonaal koor. Kruisribgewelven rustend op decoratieve consoles.  Van het interieur zijn onder meer van belang: 13 glas-in-lood ramen en twee transeptramen van Hub Levigne uit de periode 1942-1950; houten beelden van o.a. Jean Weerts; neo-gothisch houten hoofdaltaar afkomstig uit een Belgische kerk. In het voorportaal een viertal altaarpanelen. Op het oxaal een kerkorgel uit 1857 eveneens afkomstig uit een Belgische kerk. Mechanisch torenuurwerk, Hoogenboom, 1932 geplaatst, later voorzien van elektrische aandrijving.

Waardering:

De Sint Monulphus en Gondulphuskerk van Berg en Terblijt is van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een geestelijke en typologische ontwikkeling. De kerk bezit architectuurhistorische waarde vanwege het bijzondere belang voor de bovenregionale geschiedenis van de architectuur, voor het oeuvre van de architecten F.P.J. Peutz en W. Sprenger, vanwege het gebruik van mergel als bouwmateriaal en de bijzondere samenhang tussen ex- en interieur.  Ensemblewaarde ontleent de kerk aan de situering in de kern Berg en Terblijt met in de onmiddellijke nabijheid de pastorie en kapelanie en daarmee van bijzondere betekenis voor het aanzien van deze plaats.  De kerk is tenslotte van algemeen belang wegens de architectonische gaafheid van het ex- en interieur en de architectuurhistorische en typologische zeldzaamheid. (Datum: 29-05-1997).

Ruimtelijke context

De kerk ligt op het hoogste punt van Berg dicht langs de doorgaande weg Valkenburg-Maastricht. Aan de zuidzijde ligt een grasveld met een hoge boom erop, aan de noordzijde ligt een deel van het kerkhof. Tegenover de toren aan de westzijde ligt een ander deel van het kerkhof. Achter de oostzijde is een groenvoorziening.

  Absis aan de noord-oostzijde. Foto januari 2006

Type

Driebeukige kruiskerk met ongelede toren met ingesnoerde spits.

Bouwgeschiedenis

Een ouder kerk wordt in 1139 voor het eerst vermeld als bezit van het kapittel van St. Servaas te Maastricht (Eversen en Meulleners). Het in 1955 gesloopte bakstenen gebouw bestond uit een schip, een grotendeels ingebouwde toren, met een smallere bovengeleding en een achtzijdige spits, en een smaller koor, uitwendig halfrond gesloten en met het schip onder een dak getrokken. Het schip was in 1770 als zaalkerk tegen een oudere mergelstenen toren toren opgetrokken door de Maastrichtse stadtimmerman Petrus L. Goysen. Het torentje en de westelijke schiptravee waren pas in 1848 tot stand gekomen. Het koor was in 1826 gebouwd door Mathias Soiron en in 1848 voorzien van een nieuwe absis en verhoogd. De sacristie van van 1826 werd toen oostwaarts uitgebreid. De huidige kerk stamt uit 1933 en is ontworpen door F. Peutz en W. Sprenger. Een deel van de oude inventaris verhuisde naar de kerk van de H. Antonius van Padua te Scharn.

Bron: De Monumenten van Geschiedenis en Kunst in Zuid-Limburg, deel 1 / Staatsdrukkerij- en uitgeversbedrijf - 's Gravenhage, 1962

Voor de oude kerk maakte Atelier J.W. Ramakers & Zonen in1856 een Barok hoofdaltaar, thans in H. Antonius van Paduakerk in Scharn

Orgel

In 1794 plaatste het Maastrichtse duo Binvignat/Houtappel in deze kerk een eenmanuaals orgel, voorzien van aangehangen pedaal; dit werd in 1852 gewijzigd door Gebr.Franssen (Horst) en in 1937 verkocht aan de nieuwe parochiekerk te Scharn-Heer (thans gemeente Maastricht); sedert 1962 is het eigendom van de gemeente Maastricht en bevindt zich momenteel – na restauratie door Verschueren Orgelbouw (Heythuyzen) – in de vm.Cellebroederskapel aldaar; de nieuwe kerk te Berg en Terblijt beschikt sedert 1933 over het in 1869 door Loret (B) voor de kerk te Besoyen-Waalwijk gebouwd orgel; dit is nadien op onderdelen door Verschueren Orgelbouw gewijzigd.

 

Hoofdwerk                           Positief                                  Pedaal

Bourdon 16’                         Salicionaal 8’                        aangehangen

Prestant 8’                           Bourdon 8’

Prestant 4’                           Fluit 4’

Salicionaal 4’                        Flageolette 2’

Prestant 2’

Trompet B/D 8’

Literatuur: Het historische orgel in Nederland, deel IX, blz. 217

Bron: G.M.I.Quaedvlieg – Orgeldocumentatie Limburg (Stadsbibliotheek Maastricht)

Informatie over en foto's van deze kerk zijn ook te vinden op de site

Wandelingen langs heilige huizen in de gemeente Valkenburg